Om goed te begrijpen wat er precies met een soort wordt bedoeld, is het goed allereerst naar de biologische betekenis van het woord ‘soort’ te kijken. In de biologie wordt met een ‘soort’ een verzameling organismen bedoeld, die “onder natuurlijke omstandigheden tot voortplanting komt en daarbij vruchtbare nakomelingen kan produceren”.
Wat betekent dit nu precies? Soms is het heel duidelijk dat dieren tot een andere soort behoren. Vaak kijken we dan eerst naar het uiterlijk en op basis daarvan is het als snel aannemelijk, dat een slang en een muis verschillende soorten dieren zijn. De oorzaak van dat verschillende uiterlijk komt doordat beide dieren andere bouwstenen (genen) hebben. Dit zorgt er ook voor, dat deze dieren zich niet samen kunnen voortplanten. Maar soms lijken de genen én het uiterlijk van dieren heel veel op elkaar. Dan wordt het al wat moeilijker om te weten of het verschillende soorten zijn.
Dat wordt nog lastiger als je de twee verschillende diersoorten wél met elkaar kunt kruisen. Een bekend voorbeeld van zo’n kruising is het muildier of muilezel. Dit zijn nakomelingen, die ontstaan na het kruisen van een paard en een ezel. Ondanks dat deze twee soorten zich normaal gesproken niet samen voortplanten, is het technisch gezien wel mogelijk. Maar het nageslacht is hoogst zelden vruchtbaar, je kunt niet met muilezels of muildieren gaan fokken. Dus hoewel paarden en ezels veel overeenkomsten hebben én zich samen kunnen voortplanten worden zij toch tot verschillende soorten gerekend.
De bovenstaande methode om dieren onder te verdelen in soorten is, hoewel duidelijk, niet altijd even makkelijk. Want wanneer spreek je van natuurlijke omstandigheden? En wat als het nageslacht soms wel vruchtbaar is maar bijvoorbeeld vanaf de tweede of derde generatie niet meer? Interessante vragen maar die gaan te ver om hier te behandelen. Wel kijken we nog even naar het begrip ‘ondersoorten’.
Binnen een soort zijn er vaak kleine verschillen, die geen belemmering vormen voor de voortplanting of de vruchtbaarheid van de nakomelingen. Maar deze verschillen hebben wel een genetische oorzaak. Zijn er verschillen aanwezig(en waarneembaar) in een groep individuen die tot één soort behoort? Dan kan er een onderverdeling worden gemaakt binnen een soort. Dit noem je dan een ondersoort. De verschillen ontstaan bijvoorbeeld doordat een groep individuen van een soort (een populatie) in een afgeschermd gebied leeft. Hierdoor kunnen zij over een lange periode kleine genetische verschillen ontwikkelen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een andere samenstelling van de vacht vanwege een ander klimaat. Wordt er nog voldaan aan de voorwaarden van een ‘soort’ met betrekking tot het voortplanten en de vruchtbare nakomelingen? Dan wordt zo’n populatie niet aangemerkt als een andere soort maar als ondersoort. Uit de bovenstaande beschrijving wordt al wel duidelijk dat het bepalen van een ondersoort niet heel makkelijk is en bovendien niet strak gekaderd. Wanneer is er sprake van een genetisch verschil dat waarneembaar is? En hoe is dat waarneembaar? Alleen onder een microscoop of ook met het blote oog? En is dat groot genoeg om iets als een aparte ondersoort te betitelen? Vragen waar biologen zich het hoofd over breken en waar de meningen over zijn verdeeld.
Hoe zit het daar nu precies met soorten en ondersoorten bij gorilla’s? Wanneer je hieronder kijkt naar de lijst van Latijnse namen dan wordt al veel duidelijk. Alle dieren worden aangeduid met het woord Gorilla, dat is de geslachtsnaam. Hieraan kun je alvast zien over welke dieren we het hebben. Het tweede deel van de naam vertelt je iets over de soort gorilla waar we het over hebben, het derde deel geeft aan welke ondersoort het betreft. Als we dan kijken naar de gorilla die wij in het westen in de dierentuinen zien, dan is dat de Gorilla (geslachtsnaam) gorilla (soort) gorilla (ondersoort). Deze noemen wij in het Nederlands de westelijke laaglandgorilla.
Westelijke gorilla (Gorilla gorilla):
Oostelijke gorilla (Gorilla beringei):