In het Nouabalé-Ndoki National Park in de Republiek Congo hebben wetenschappers decennialang de sociale interactie tussen chimpansees en gorilla’s geobserveerd. Uit dit langdurige onderzoek blijkt dat individuen van beide soorten elkaar duidelijk herkennen.

In de mistige bossen van het Congolese regenwoud zit een kleine groep chimpansees in een boom. Volwassen chimpansees eten vruchten in de hoogste toppen van de boom, terwijl een paar jonge apen in de buurt spelen. Maar een van de spelende apen is geen chimpansee: het is een gorilla. “Wat ons meestal is verteld over de interacties tussen chimpansees en gorilla’s, is dat ze competitief zouden zijn of dat ze elkaar zouden vermijden”, aldus Crickette Sanz, een antropoloog, die voor de eerste keer in 2000 getuige was van zo’n scène. Meer dan twee decennia lang observeerden zij en haar collega’s de relaties en andere vormen van sociale interactie tussen individuele chimpansees en gorilla’s. Hun onderzoek in het Nouabalé-Ndoki National Park in de Republiek Congo verscheen vorige maand in iScience.

Hoewel de populaties van chimpansees in Oost- en West-Afrika de afgelopen decennia goed zijn bestudeerd, zijn de groepen in Congo minder bekend. Hun verspreidingsgebied overlapt met de regio waar de meeste gorilla’s voorkomen, met name binnen de afgelegen Goualougo-driehoek (zie kaartje). Vanaf 1999 begonnen Dr. Sanz en haar collega’s aan een langetermijnstudie van een groep Goualougo-chimpansees. Elke dag volgde het team de chimpansees door het bos. Daarbij documenteerden zij in totaal 285 interacties tussen chimpansees en gorilla’s. Dat konden korte ontmoetingen zijn van een minuut tot veel langere die tot meer dan acht uur duurden.

Vaak vonden interacties plaats nadat een groep chimpansees een heerlijke maaltijd had gevonden, zoals een vruchtdragende wurgvijg of kapok. Het geluid van de opgewonden chimpansees trok dan een familiegroep gorilla’s aan die wel eens wilden weten waarom de chimpansees zo enthousiast waren. In 34% van de ontmoetingen gingen de twee apengroepen samen in dezelfde boom eten, of foerageerden ze naast elkaar voor ander voedsel.

De interacties die het team zag waren over het algemeen tolerant, en af en toe actief vriendelijk. Terwijl de volwassenen naar voedsel zochten, zagen de onderzoekers soms hoe hun jongen op specifieke individuen van de andere soort afstapten om daar vervolgens mee te gaan spelen. Deze relaties hadden de neiging om jaren te duren; bij het ontmoeten van een groep van de andere soort, scanden bepaalde apen deze soms en gingen vervolgens op zoek naar de individuen die ze kenden. Deze interacties waren niet willekeurig. Soms waren er momenten van wrijvingen, maar agressieve interacties kwamen zelden verder dan geschreeuwde waarschuwingen. Ze escaleerden in ieder geval nooit tot het soort dodelijke interspecies-aanvallen die werden gezien op locaties in Gabon.

“Ze brengen niet al hun tijd samen door, maar ze komen zeker consistenter en regelmatiger samen dan we hadden verwacht,” aldus Dr. Sanz. “Deze sociale banden gaan verder dan toevallige interacties bij een vruchtdragende boom, zoals we hadden eerder dachten.”

Helpen de relaties bij predatie?
Er zij weinig aanwijzingen dat predatie de drijvende kracht is achter de bijzondere vriendschappen. In plaats daarvan lijkt het onderhouden van vriendschappelijke relaties nieuwe voedingsmogelijkheden te bieden, waarbij chimpansees en gorilla’s elkaar soms wijzen op vruchten die moeilijker te herkennen is. Samen eten geeft op zijn beurt chimpansees en gorilla’s een kans om duurzame relaties aan te gaan. Vijf of tien jaar later kennen individuen elkaar nog steeds. Ze zijn samen opgegroeid en kwamen door hun interactie in contact met verschillende soorten voedsel. “Het is opmerkelijk dat deze verbindingen vaak beginnen met spel tussen twee vergelijkbare soorten”, zegt Frans de Waal. “Het moet voor hen net zo leuk zijn om samen te spelen als tussen ons en bijvoorbeeld een hond of ander gezelschapsdier. Het verruimt hoe we kijken naar sociale systemen van primaten, die traditioneel volledig binnen soorten vallen.”

De vreedzame interacties tussen twee soorten mensapen heeft intrigerende implicaties voor onze eigen evolutionaire geschiedenis. Antropologen hebben vaak aangenomen dat verschillende soorten mensachtigen actief met elkaar concurreerden. Maar als chimpansees en gorilla’s een indicatie zijn, kunnen de voorouders van de mensheid ook zijn samengekomen om hulpbronnen in het landschap te delen. Een mogelijkheid die wordt gesuggereerd door de gevonden kruisingen tussen verschillende mensachtigen.

Overdracht van ziektes
Helaas vormt het gezamenlijk eten ook een risico dat ziektes worden overgedragen, zoals ebola, die in de afgelopen decennia duizenden chimpansees en gorilla’s het leven hebben gekost. De tolerantie tussen soorten die het team documenteerde, maakt dat uitbraken gemakkelijker tussen populaties van bedreigde apen kunnen springen dan eerder werd aangenomen. “Het is van cruciaal belang dat we ons allemaal bezighouden met natuurbehoud en proberen deze soorten te beschermen”, zegt Dr. Sanz, “zowel voor hun eigen bestwil en omdat we nog zoveel over ze kunnen leren. Als primatologen denk ik dat we nog een lange weg te gaan hebben variatie of gedragsdiversiteit te begrijpen. We hebben de neiging om één bepaalde groep of één model te kiezen en daarmee aan de slag te gaan, en het lijkt mij dat er veel meer variatie is dan we dachten.”

Bron: Sanz., et al. (2022). Interspecific interactions between sympatric apes. iScience 25, 105059. DOI: https://doi.org/10.1016/j.isci.2022.105059
Foto Credit: Sean Brogan, GTAP/WCS