Een onderzoek van Congolese, Duitse, Franse en Spaanse wetenschappers onthult nieuwe inzichten over het sociale gedrag van de westelijke laaglandgorilla (Gorilla gorilla gorilla) in het hart van het Centraal Afrikaanse regenwoud.

Na het langdurig bestuderen van verschillende familiegroepen westelijke laaglandgorilla’s is gebleken dat interactie tussen groepen veel dynamischer is dan vooraf werd aangenomen. Individuen blijken namelijk vaak te switchen tussen groepen en er blijkt een hoge mate van tolerantie te zijn tussen de familiegroepen onderling. Het onderzoek toont een vreedzame co-existentie, ook buiten de eigen familiegroep, tussen westelijke laaglandgorilla’s.

Volgens de onderzoekers heeft dit dynamische, sociale gedrag mogelijk een belangrijke rol gespeeld in de evolutionaire geschiedenis van de soort. Het zou er toe bij hebben kunnen dragen dat de uitwisseling van informatie en een betere benutting van voedselbronnen is vereenvoudigd. Aan de andere kant geven experts echter aan dat deze sociale dynamiek mogelijk de impact van sommige infectieziekten in de populatie van gorilla’s heeft verergerd. In deze context zorgden epidemische ebola-virusuitbraken, die de gorillapopulatie in Gabon en Congo tussen 2002 en 2004 teisterden, voor een sterfte van 95% van deze ondersoort in bepaalde gebieden. Hierdoor is de westelijke laaglandgorilla volgens de rode lijst van bedreigde soorten van IUCN met uitsterven bedreigd.

Diep de bossen in voor uitgebreid onderzoek naar de westelijke laaglandgorilla

In vergelijking met de beter bestudeerde berggorilla (Gorilla berengei beringei), is er weinig bekend over de structuur en dynamiek van sociale groepen bij de westelijke laaglandgorilla. Dit is voornamelijk te wijten aan de hogere mobiliteit en de slechte waarneembaarheid van deze ondersoort in de dichte bossen, dat gelijktijdige monitoring van meerdere familiegroepen bemoeilijkt. De meeste informatie over sociale interacties bij westelijke laaglandgorilla’s wordt daarom verzameld in bais, dit zijn zeldzame moerassige open plekken in het bos, waar dieren gemakkelijk kunnen worden geobserveerd. Op deze plekken zijn verschillende gorillagroepen waargenomen die hier tegelijk samenkwamen, terwijl ze zich voeden met grassen die rijk zijn aan zouten. Deze waarnemingen suggereren dat een van de meest opvallende verschillen tussen de twee gorillasoorten ligt in hun sociale gedrag. Terwijl interacties tussen groepen berggorilla’s zeldzaam en agressief zijn, is de interactie tussen groepen westelijke laaglandgorilla’s frequent en vreedzaam.

Echter, doordat gorilla’s slechts 1% van hun tijd doorbrengen in bais én niet alle groepen toegang hebben tot de bais zijn deze waarnemingen niet representatief voor de soort. Om een beter inzicht te krijgen hebben wetenschappers vijf jaar lang de interacties tussen drie familiegroepen van westelijke laaglandgorilla’s in Ngaga Forest in de Republiek Congo bestudeerd. De gorillapopulatie in Ngaga Forest leeft vrijwel ongestoord door de mens en is gevrijwaard van het ebolavirus in de laatste decennia. Verder voerden de wetenschappers een niet-invasief onderzoek door middel van genetische analyse van ontlasting. Dit deden zij over een groter gebied om naburige groepen en solitaire individuen te identificeren, en om hun verwantschap te onderzoeken.

De conclusies van hun onderzoek komen overeen met de eerdere waarnemingen vanuit de bais. De interactie, tussen met name de jonge gorilla’s,  maar ook tussen volwassen vrouwtjes uit verschillende families, is frequent en vredig, de individuen eten samen en spelen zonder tekenen van agressie. Deze cameratrap video’s laten de interactie tussen twee gorilla groepen zien. De ontmoeting tussen de twee groepen duurde enkele uren. 

Een dynamische sociale structuur zonder infanticide

Uit de gegevens blijkt verder dat gorillafamilies een dynamische sociale structuur hebben waarbij frequente veranderingen in de groepssamenstelling plaatsvinden. Zo zijn er meerdere jonge gorillamannetjes waargenomen die tijdelijk de familiegroep verlieten om zich aan te sluiten bij een groep zonder naaste familieleden. Dat een andere groep een nieuw groepslid (dat geen familie is) accepteert, toont de hoge tolerantie naar “vreemde” gorilla’s bij deze soort. Ook zijn er jongen waargenomen in groepen waar de zilverrug niet de vader was. Dit sociale gedrag kan in verband worden gebracht met het vrijwel ontbreken van infanticide, het doden van jongen, bij de westelijke laaglandgorilla, constateren experts. Een verschijnsel dat overigens wel frequent is waargenomen bij de berggorilla. Ook het overnemen van het leiderschap door een zilverrug van buiten de groep wordt niet waargenomen bij westelijke laaglandgorilla’s, iets dat wel gebeurt bij berggorilla’s.

Deze nieuwe studie geeft voor het eerst een duidelijk inzicht in de hoge dynamiek en sociale interactie bij westelijke laaglandgorilla’s. Het blijkt dat er een hoge mate van tolerantie tussen groepsleden en familiegroepen bestaat.  De dynamische sociale structuur bevordert het delen van gedrags- en culturele kenmerken, maar vergroot ook de gevoeligheid van westerse laaglandgorilla’s voor infectieziekten die hun populatie de laatste tijd hebben gedecimeerd. Het is daarom belangrijk hiermee rekening te houden bij de ontwikkeling van een effectieve strategie voor het beschermen van de westelijke laaglandgorilla.

Bron: Giovanni Forcina, Dominique Vallet, Pascaline J. Le Gouar, Rubén Bernardo-Madrid, Germán Illera, Guillem Molina-Vacas, Stéphane Dréano, Eloy Revilla, José Domingo Rodríguez-Teijeiro, Nelly Ménard, Magdalena Bermejo, Carles Vilà. From groups to communities in western lowland gorillas. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 2019; 286 (1896): 20182019 DOI: 10.1098/rspb.2018.2019

Foto Credit: Germán Illera. Het sociale gedrag van westelijke laaglandgorilla’s vergroot de gevoeligheid voor de overdracht van infectieziektes bij deze bedreigde diersoort.