Dr. Mariangela Ferrero, een psychotherapeute met ervaring in het werken met mensapen, bemerkte dat stress en trauma’s vergelijkbare psychologische, sociale en cognitieve stoornissen kunnen veroorzaken, bij zowel de mens als de mensapen.

Negen jaar geleden ontwikkelde dr. Ferrero een gespecialiseerde en experimentele verrijking om mensapen in gevangenschap te helpen. Deze verrijking is gebaseerd op een psychotherapeutisch model en technieken voor expressieve therapieën, waarbij rekening wordt gehouden met verschillen in soorten.

Play Picture Making Music Emotional Enrichment

“Play Picture Making Music Emotional Enrichment”, of PME, biedt artistieke middelen en een relatie met een specialist met interspecifieke ervaring  om het psychosociale welzijn van de te behandelen individuen te verbeteren en het lijden te verminderen. PME speelt zich af in een sfeer van spel en vrije deelname, die elke vorm van dwang uitsluit en geen beloningen kent.

Schildermaterialen en muziekinstrumenten zorgen voor een gelijktijdige multi-level stimulatie (sensorisch, motorisch, emotioneel, cognitief en symbolisch). Ook roepen ze psychofysische ervaringen, sensaties, gevoelens, emoties en herinneringen op. Dit geeft de specialist het inzicht om te werken aan het ontwikkelen van zelfexpressie, creativiteit (functie van de eigenwaarde waar perceptie, gedachte en gevoel samenkomen), spel en concentratie. De sessies kunnen heel intens, ontroerend en grappig zijn.

PME bij Ape Action Africa, 2015

Dr. Ferrero realiseerde PME bij verschillende soorten primaten in verschillende opvangcentra wereldwijd. Ze werkte voornamelijk met chimpansees, in de meeste gevallen individuen met meerdere trauma’s en met psychosociale of gedragsstoornissen. Gezien de goede resultaten van PME in de landen waar de mensapen vandaan komen, zou het nuttig zijn om PME op een meer systematische en langdurige wijze te realiseren. Het zou het psychosociale welzijn van de mensapen in gevangenschap in Europa en daarbuiten zeker kunnen verbeteren.

Dr. Ferrero heeft gewerkt met twee gorilla’s (Gorilla gorilla gorilla) die verblijven bij Ape Action Africa in Kameroen. Hoewel beide gorilla’s een wreed en traumatisch verleden hadden, waren ze de lichamelijke en emotionele uitputting als gevolg hiervan te boven gekomen door de ervaren zorg van het Ape Action Africa team. De inzet van Ape Action Africa is zeer belangrijk voor de bescherming, het behoud en het herstel van mensapen in Kameroen. En niet alleen dat, hun werk is ook cruciaal op het gebied van educatie van de lokale bevolking. Toen dr. Ferrero werd voorgesteld aan de gorillavrouwtjes Chickaboo en Luci, waren ze respectievelijk 6 en 4,5 jaar oud. Beide gorilla’s waren gereserveerd, maar speels en nieuwsgierig. Chickaboo was grotendeels dominant in de relatie met Luci. Ze waren de enige bewoners van hun verblijf en hadden nieuwe stimulansen en vermaak nodig.

Voorlopig verslag
Omdat er in de literatuur nog niets is gepubliceerd over PME-sessies, kan het onderstaande voorlopige verslag van de sessies van dr. Ferrero met Chickaboo en Luci zeer nuttig zijn voor opvangcentra en dierentuinen wereldwijd:

We hadden in totaal acht werksessies van 45 minuten, één om de drie dagen. Ik begon eerst met het presenteren van verfmaterialen en stoffen en kort daarna de muziekinstrumenten. Vóór de eerste sessie hadden we helaas weinig tijd om elkaar te leren kennen, maar ze waren zo geïnteresseerd in de nieuwe objecten dat ze die onmiddellijk kwamen bekijken toen de sessie begon. Ze behandelden alles met een speelse maar ook onstuimige houding; ze likten de tempera verf af en pakten de lakens. Beiden experimenteerden met enkele van de muziekinstrumenten en speelden veel met de stoffen die ik ze had meegebracht. In de wisselwerking met de materialen en met mij kwam de concurrentie tussen hen naar voren. Aan het einde van de eerste sessie probeerden ze mijn aandacht te krijgen, waarschijnlijk om te voorkomen dat ik wegging. Dit gaf me het gevoel van een goede start.

Chickaboo bespeelt een trommel

In de tweede sessie waren de gorilla’s minder destructief en vooral geïnteresseerd in de sambaballen en de trommels. Ze wilden ook tempera verf en lakens en gebruikten de laatste om de tempera verf over de hele vloer van het verblijf te wrijven, die daarna helemaal gekleurd was. Toen we verder gingen met de muziekinstrumenten en ik de trommel bespeelde, reageerde Luci verschillende keren door op haar borst te kloppen; een soortspecifiek gedrag dat verschillende keren door beide gorilla’s tijdens de sessies werd herhaald. Sinds de eerste sessie is er veel vooruitgang geboekt en toonden ze een toenemende belangstelling voor muziekinstrumenten en de stoffen. Bij de stoffen speelden ze vaak dynamische spelletjes, bijvoorbeeld door te draaien, te manipuleren, door de het verblijf te dragen of ze te gebruiken als dekens voor het hoofd of de schouders.

Luci en Chickaboo speelden veel met de sambaballen en de trommels. Chickaboo speelde zelfs ritmisch een sambabal gedurende ongeveer twee minuten – wat een zeer lange tijd is – toen ik aan het drummen was. Luci nam een trommel naar het bos en het is ontroerend om haar te horen spelen door de bomen. Soms leken ze te reageren als ik op de trommel speelde door een dans te beginnen, een andere keer sloegen ze op hun borst. Maar meestal speelden ze zelf op de muziekinstrumenten. Ze gebruikten de instrumenten niet alleen om geluiden te produceren en emoties uit te drukken, maar ook om emoties aan mij te communiceren.

Ze uitten vaak hun opwinding en soms hun teleurstelling door een enkele slag op de grootste trommel te geven. Eén item in het bijzonder gaf enige frustratie; de piano. Deze kon namelijk niet bij de gorilla’s in het verblijf worden geplaatst. Luci en Chickaboo konden deze alleen bespelen door de tralies heen. De piano was, in tegenstelling tot de andere instrumenten, een uniek stuk en ik moest zorgen dat deze niet vernield werd zodat andere PME-deelnemers hier ook gebruik van konden maken. De gorilla’s maakten geleidelijk voortgang in elke sessie en in onze laatste sessie speelden we zelfs alle drie tegelijkertijd. We speelden lange tijd afwisselend met verschillende instrumenten, zoals in een soort van muzikale band!

Artistieke middelen zijn een krachtig middel om emoties te uiten en te moduleren, en ook voor het individu om te werken aan de relatie met zichzelf en met anderen. De modulatie kwam vooral naar voren in de sessies met muziekinstrumenten, die bijvoorbeeld in staat zijn om communicatie en fysiek contact mogelijk te maken waar dat eerder geblokkeerd was.  Naarmate de sessies vorderden met Chickaboo en Luci nam het niveau van interactie en spel tussen ons enorm toe. Werkend aan hun relationele dynamiek, merkte ik verhoogde zelfbevestiging op bij Luci en een groter vermogen om met frustratie om te gaan bij Chickaboo. In de laatste sessies werd duidelijk dat waar iedere gorilla in eerste instantie een houding liet zien die gerelateerd kon worden aan dezelfde emotionele categorie (impulsiviteit-agressiviteit of verlegenheid-onderwerping) deze plaats maakte voor andere soorten gedrag.

Dr. Ferrero hoopt dat ze de kans krijgt om haar werk met onze naaste verwanten voort te zetten. Hun gevoeligheid, introversie en briljante intelligentie blijven haar fascineren.

Foto Credits: Ape Action Africa/Dr. Mariangela Ferrero
Website Dr. Ferrero: https://www.ben-essere-scimmie.it

De Engelse versie van dit artikel kun je hier lezen