De recente uitbraak van het coronavirus (COVID-19) is natuurlijk zorgelijk en onze partner Gorilla Doctors heeft vragen ontvangen over de gevoeligheid van de oostelijke gorilla’s voor dit nieuwe virus. Gorilla Doctors is al jaren bezig met onderzoek naar mogelijke pandemische bedreigingen zoals ebola maar ook met het identificeren van verschillende bekende en nieuwe coronavirusstammen die in de natuur¹ voorkomen. Gorilla Doctors werkt nauw samen met overheden om de risico’s van ziekteoverdracht van mensen op gorilla’s te beperken. Daarbij zijn er eenvoudige maar zeer effectieve maatregelen die de toeristen zelf kunnen nemen voor een betere bescherming van de bedreigde gorilla’s.

Gorilla’s en ziektetransmissie
Ongeveer 60% van de 1.063 berggorilla’s in het wild is gehabitueerd, dat wil zeggen dat zij gewend zijn aan de aanwezigheid van mensen (parkpersoneel, toeristen, onderzoekers, dierenartsen, enz.). Bij de Grauer gorilla’s en de westelijke laaglandgorilla’s zijn deze percentages veel lager, mede omdat habitueren bij deze ondersoorten door de dichte begroeiing veel moeilijker is. Het habitueren van gorilla’s vergemakkelijkt het natuurbehoud, ecotoerisme en onderzoek. De keerzijde van habituatie is echt dat gorilla’s zich dagelijks in de directe nabijheid van mensen bevinden. Zij lopen hierdoor risico om besmet te raken met menselijke ziekteverwekkers.

De besmettelijke luchtwegaandoening COVID-19 wordt veroorzaakt door SARS-CoV-2². Het is momenteel onbekend of mensapen gevoelig zijn voor het SARS CoV-2-virus. Het is echter wel bekend dat mensapen, waaronder gorilla’s, vatbaar zijn menselijke infectieziektes; luchtweginfecties komen daarbij het meeste voor. Deze ziektes zijn verantwoordelijk zelfs voor 20 procent van de plotselinge sterfgevallen bij gorilla’s. Zo heeft in 2009 het menselijke metapneumovirus (HMPV) bijgedragen aan de dood van twee berggorilla’s tijdens een ernstige uitbraak van luchtweginfecties.³ Het HMPV virus en andere virussen hebben ook ziekte en dood veroorzaakt bij wilde chimpansees.

Wat kan men doen om de gorilla’s te beschermen?
De meest effectieve maatregel is dat het SARS CoV-2-virus (of elke ziekteverwekker) zich niet kan verspreiden naar de regio waar gorillagroepen zijn gehabitueerd. Dit geldt zowel voor de oostelijke gorilla’s (berggorilla en Grauer gorilla) in Rwanda, Oeganda en DR Congo als de westelijke laaglandgorilla in de Republiek Congo en Gabon. Daarnaast is het belangrijk om het directe en indirecte contact tussen gorilla’s en (geïnfecteerde) mensen te minimaliseren.

Indien je als toerist van plan bent om gorilla’s te bezoeken, zijn de volgende maatregelen het meest effectief om ze te beschermen. En hoewel ze misschien eenvoudig lijken, ze zijn van groot belang om de overdracht van infecties te minimaliseren wanneer we ze in hun leefomgeving bezoeken:

• Volg de regels voor toeristen en houd altijd een afstand van ten minste 7 meter van de gorilla’s aan. Als de gorilla’s dichter bij je in de buurt komen, volg je de instructies van de gids om weg te gaan. We begrijpen het verlangen naar nabijheid en zelfs contact met deze buitengewone dieren zeer goed, maar zelfs als je je niet ziek voelt, is het mogelijk dat je een virus of bacterie bij je hebt zonder symptomen te vertonen, dus elk contact kan de gorilla’s in gevaar brengen.
• Als jij of iemand in de groep ziek is (bijv. hoesten, niezen, koorts, keelpijn) breng dan de gorilla’s niet in gevaar door ze te bezoeken.
• Als men moet niezen of hoesten in de aanwezigheid van gorilla’s (zelfs als men een masker draagt), bedek dan de mond en neus met de elleboog; vermijd het gebruik van de handen bij het niezen. Indien men de handen toch gebruikt, neem dan een handdesinfectiemiddel op alcoholbasis mee om direct daarna te desinfecteren.

Helaas blijkt in de in praktijk dat de regels lang niet altijd worden nageleefd. Uit recent onderzoek⁴ dat hiernaar gedaan werd, blijkt dat in 98% van de gevallen mensen dichterbij kwamen dan 7 meter. Er is dan ook extra actie nodig om te zorgen dat er minder gorilla’s ziek worden en uiteindelijk ook minder gorilla’s sterven. Uit een enquête onder toeristen die afreisden naar de berggorilla’s in Bwindi (Oeganda) blijkt dat die er voor open staan om hieraan mee te werken. Zo zouden gezichtsmaskers een optie kunnen zijn om te zorgen dat er minder besmettingen plaatsvinden.

Gorilla-toerisme: Wel of niet habitueren?
Ondanks het risico van mogelijke overdracht van ziektes, is verantwoord toerisme van vitaal belang voor het behoud van deze bedreigde dieren op lange termijn. Mensen vragen vaak of het niet beter is om de gorilla’s met rust te laten. Wetenschappelijk onderzoek heeft echter aangetoond dat het niveau van bescherming en veterinaire zorg die berggorilla’s krijgen omdat ze zijn gehabitueerd, mede de oorzaak is dat het de enige mensaap is waarvan het aantal in het wild toeneemt.⁵

De veterinaire hulp, die Gorilla Doctors biedt, is alleen mogelijk bij gorilla’s die zijn gehabitueerd. De dierenartsen kunnen niet dicht genoeg in de buurt komen van niet-gehabitueerde gorilla’s om individuen te behandelen. Dat betekent dat in het geval van een ziekte-uitbraak het vermogen van Gorilla Doctors om te helpen extreem beperkt zou zijn. Omdat 60% van de berggorillapopulatie gewend is aan de aanwezigheid van mensen, kunnen de dierenartsen directe veterinaire zorg verlenen in geval van ziekte of letsel. En niet zonder resultaat want de inzet van de dierenartsen is verantwoordelijk voor de helft van de jaarlijkse groei van de populatie berggorilla’s.⁵ Gorilla-toerisme genereert, wanneer het veilig en correct wordt uitgevoerd, belangrijke inkomsten voor de parken, zodat ze deze bedreigde diersoorten kunnen blijven beschermen. Toeristen worden dan ook aangemoedigd om proactief te zijn om de risico’s van ziektetransmissie te minimaliseren.

Bronnen:
1 Nziza, et al. (2019). EcoHealth Online
2 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (www.rivm.nl)
3 Palacios, et al. (2011). Emerging Infectious Diseases 17: 711-713
4 Weber, et al. (2020). Frontiers in Public Health, 2020; 8 DOI: 10.3389/fpubh.2020.00001
5 Robbins et al. (2011). PLoS One 6(6): e19788

Foto credit: Gorilla Doctors