Cultuur is een belangrijk kenmerk van de menselijke samenleving. Wij zijn alleen niet de enige soort die een cultuur heeft ontwikkeld. Cultuur bij dieren wordt omschreven als groepstypische gedragspatronen binnen een gemeenschap, waarvan de leden tot op zekere hoogte afhankelijk zijn van gemeenschappelijk aangeleerde en onderling overgebrachte informatie. Wetenschappers zijn erg geïnteresseerd in cultuur bij dieren, vooral om zo de oorsprong en ontwikkeling van de menselijke cultuur te kunnen begrijpen.
Culturele kenmerken bij dieren hebben bijvoorbeeld betrekking op het soort voedsel dat ze eten, de manier waarop ze het vergaren, het gebruik van gereedschap en de sociale interactie. Onder cultureel bepaalde sociale interactie vallen bijvoorbeeld sociale gewoontes, zoals sociaal gedrag of communicatie, die uniek zijn voor een bepaalde groep dieren. Je zou kunnen stellen dat een kenmerk cultureel bepaald is als:
Van alle mensapen is van gorilla’s het minst bekend over hun cultuur en gemeenschappelijke kennis. Om daar meer duidelijkheid over te krijgen, hebben onderzoekers gekeken naar het gedrag van gorilla’s die in verschillende gebieden in het wild leven. Zij hebben de kenmerken die in potentie cultureel bepaald kunnen zijn, in kaart gebracht bij de twee verschillende gorillasoorten; de oostelijke en westelijke gorilla. Hierbij werden groepen gorilla’s in vijf gebieden geobserveerd. De onderzoekers keken naar gedragskenmerken die beïnvloed zouden kunnen zijn door gemeenschappelijk aangeleerde kennis, waarbij ecologische en genetische invloeden werden uitgesloten.
Westelijke gorilla’s: 1. Moukalaba-Doudou National Park, Gabon 2. Bai Hokou, Dzanga-Ndoki National Park, Central African Republic 3. Mondika,Republic of Congo. Berggorilla’s: 4. Bwindi Impenetrable National Park, Uganda 5. Karisoke Research Center, Volcanos National Park, Rwanda.
Van de westelijke gorilla, specifiek de westelijke laaglandgorilla (Gorilla gorilla gorilla), zijn de volgende gorillagroepen geobserveerd:
Van de oostelijke gorilla werden de volgende gorillagroepen geobserveerd:
Er werd een lijst gemaakt van 41 gedragskenmerken. Daarvan voldeden er 23 aan de criteria van culturele kenmerken (zie tabel 3 in originele publicatie). Eén daarvan betrof het vergaren van voedsel, negen waren omgevingsgerelateerd, zeven hadden betrekking op de sociale interactie, vijf waren gebaren, en één betrof de communicatie. De resterende 18 kenmerken konden niet als culturele kenmerken worden aangemerkt, voornamelijk omdat ze in meer of mindere mate in alle gebieden voorkwamen.
De onderzoekers zagen verschillen bij de helft van de potentieel culturele kenmerken tussen de twee gebieden met berggorilla’s, binnen de drie groepen westelijke gorilla’s en tussen alle vijf onderzoeksgebieden. Bij de helft van de gedragskenmerken ging het om verschillen tussen de westelijke laaglandgorilla’s en de berggorilla’s. De andere helft van de gedragsverschillen waren te vinden binnen de twee ondersoorten. Zo lieten twee groepen westelijke laaglandgorilla’s (Bai Hokou en Moukalaba), ondanks een groot verschil in leefomgeving en een grote afstand tussen de twee groepen, veel overeenkomsten in gedrag zien. En dit terwijl de groepen in Bai Hokou en Mondika, die maar 60 kilometer uit elkaar leven, dat juist niet lieten zien.
Door het sterke verband tussen gedragsverschillen en de geografische afstand is het lastig de genetische invloed op gedragskenmerken uit te sluiten. Toch laten de resultaten een bewijs van mogelijk cultureel bepaalde kenmerken zien bij beide gorillasoorten. Zo werden er bijvoorbeeld verschillende gebaren en sociale kenmerken gezien binnen één populatie van berggorilla’s, maar binnen de andere groep van berggorilla’s niet en ook niet binnen de drie populaties van westelijke laaglandgorilla’s. Dit is een van de sterkste aanwijzingen dat gedragsverschillen cultureel bepaald zijn, aangezien deze gedragingen van nature sociaal zijn (en minder waarschijnlijk omgevingsgerelateerd). Bovendien zijn deze twee groepen pas relatief kort geleden van elkaar gescheiden geraakt.
Eerder onderzoek (Genty et al. (2009) suggereert dat de meeste gebaren die gorilla’s gebruiken onderdeel zijn van een soort typisch repertoire, maar dat ze vooral flexibel worden gebruikt. En dus komen ze voort uit bepaalde situaties en omstandigheden. Dat zou kunnen verklaren waarom bepaalde gebaren in sommige gebieden helemaal niet werden gebruikt. Deze interpretatie van gebarentaal sluit de mogelijkheid dat de gebaren sociaal zijn aangeleerd en onderling overgebracht niet uit. Het duidt er op dat de gebaren dus vooral cultureel ontwikkeld zijn, en niet ecologisch of genetisch bepaald.
Toekomstig onderzoek moet het voorkomen van bepaald gedrag systematisch vastleggen, inzichtelijk maken van verschillen tussen groepen en mogelijke sociale uitwisseling.
Samenvatting van een publicatie door Martha M. Robbins en co-auteurs.
Originele publicatie: Robbins, M. M., Ando, C., Fawcett, K. A., Grueter, C. C., Hedwig, D., Iwata, Y. et al., 2016. Behavioral Variation in Gorillas: Evidence of Potential Cultural Traits. PLoS ONE 11(9): e0160483
Genty E, Breuer T, Hobaiter C, Byrne RW., 2009. Gestural communication of the gorilla (Gorilla gorilla): repertoire, intentionality and possible origins. Anim Cogn. 12:527–46.
Credit foto: © WCS – Mbeli Bai Study; Addison crossing water with a stick.
Leave a Comment