Eind april 2021 werden de resultaten van een uitgebreid onderzoek van het Tayna natuurreservaat in de Democratische Republiek Congo door medewerkers van het Gorilla Rehabilitation and Conservation Education (GRACE) Center gepresenteerd aan het publiek. In GorillaPost 62 het eerste deel van een tweeluik over dit belangrijke onderzoek.
Het Tayna natuurreservaat
Het Tayna natuurreservaat bevindt zich op het grondgebied van het bestuurscentrum Lubero in de provincie Noord-Kivu (zie kaart). Het is gelegen in een overgangsgebied tussen de laaglandbossen van het Congobekken in het westen en de hooglanden van de Albertine Rift in het oosten. Het terrein is glooiend en varieert van 850 tot 2.150 m hoogte. Het reservaat is niet alleen belangrijk als leefgebied voor de Grauer gorilla, maar is ook onderdeel van de hotspot van de oostelijke Afromontane biodiversiteit. Daarnaast is het gebied belangrijk voor de waterhuishouding in de regio.
Het ontstaan van het Tayna natuurreservaat
Het Tayna natuurreservaat ligt binnen de grenzen van twee lokale gemeenschappen de Batangi en de Bamate, die kunnen worden omschreven als chiefdoms. Deze chiefdoms maken deel uit van de Banande stam die al ongeveer 200 à 250 jaar in het Tayna-gebied woont.
Wat Tayna uniek maakt is het inzicht van de lokale gemeenschappen dat zij hun bossen, het wildlife en de heilige plaatsen moeten beschermen tegen de oprukkende commerciële veeboeren en landbouwbedrijven. In 2001 werd daarvoor La Réserve des Gorilles de Tayna opgericht, genoemd naar de populatie Grauer gorilla’s. Het reservaat bestaat uit stukken land die zijn geschonken door de families uit 21 verschillende Baraza’s (traditionele sub koninkrijken). In 2006 werd La Réserve des Gorilles de Tayna door het Ministerie van Milieu uitgeroepen tot het Tayna Nature Reserve waardoor alle flora en fauna van het 900 km2 grote gebied is beschermd onder de Congolese wet. Tayna is het eerste reservaat in Congo dat door de lokale bevolking wordt beheerd.
Gorilla’s in het natuurreservaat
Emlen en Schaller publiceerden in 1959 voor het eerst het bewijs voor het bestaan van gorilla’s in de Tayna-regio. Daarna bleef het decennia lang stil tot de uitgebreide publicatie van Plumptre et al. 2016 over de desastreuze afname van de Grauer gorillapopulatie. Een maat voor de dichtheid van een gorillapopulatie in een gebied, is het aantal gevonden nesten per gelopen kilometer. Plumptre et al. 2016 melden op basis van eerdere onderzoeken in Tayna over de periode 2003-2013 gorillanesten tussen 0,25 en 4,48 per gelopen kilometer en kwam tot een ruwe schatting van 185-210 gorilla’s in een gebied van 210 km2.
Bedreigingen
Satellietopnames (zie kaart) tonen een relatief intact bos binnen de grenzen van het reservaat met 1,57% bosverlies tussen 2000 en 2018. Een willekeurige bufferzone van 5 km rondom het Tayna natuurreservaat toont een bosverlies van 5,06% . De kaart toont ook de uitgebreide ontbossing (geel) in de meer dichtbevolkte gebieden (roze) ten oosten van het reservaat. Daarnaast zijn jacht en de vaak illegale goudmijnbouw belangrijke bedreigingen voor mensapen in de regio.
Het is daarom erg belangrijk om een up-to-date beeld te krijgen over de verspreiding en de aantallen gorilla’s (en chimpansees) in het gehele reservaat. Deze data vormen namelijk een belangrijke basis voor het eventueel bijstellen van het huidige en te ontwikkelen toekomstig natuurbeleid (in de vorm van het https://www.cms.int/gorilla/en/document/conservation-action-plan-2012-2022-grauers-gorillas-and-chimpanzees-eastern-democratic-0) in de regio.
GRACE als partner voor behoud van de Tayna gorilla-populatie
Na een goede start bleek de samenwerking tussen het Tayna natuurreservaat en de internationale natuurbeschermingsorganisaties erg moeizaam en leidde zelfs tot het vertrek van vrijwel alle NGO’s enige jaren geleden. Tijdens onderzoek naar de biodiversiteit in 2012 stuitten veldteams zelfs op vijandige weerstand van de lokale gemeenschap en konden zij hun werk niet afmaken. Een terugkerend probleem was dat verschillende gemeenschappen zich ondervertegenwoordigd voelden bij beslissingen over het reservaat en aanverwante initiatieven, en dit veroorzaakte flinke wrijving onder belanghebbenden.
Het Tayna natuurreservaat blijft niettemin een belangrijk gebied voor mensapen en ander kwetsbaar wildlife en is in het Conservation Action Plan aangemerkt als een prioriteitsgebied voor zowel onderzoek als ondersteuning van het management van het natuurreservaat en de lokale bevolking.
De oplossing werd gevonden door een reorganisatie van de managementstructuur van het Tayna reservaat in 2016 en door de leiding te laten kiezen door de vertegenwoordigers van de verschillende Baraza (bewoners van het reservaat). De nieuwe leiding gaf aan dat zij de samenwerking met de internationale natuurbescherming graag wilden hervatten door deelname aan het Conservation Action Plan.
GRACE is de enige internationale NGO die nog in het gebied actief is en de voor de hand liggende partner voor het behoud van gorilla’s in het Tayna natuurreservaat. Weliswaar lag de focus van GRACE sinds 2008 op het verzorgen van 14 verweesde Grauer gorilla’s en veel minder op onderzoek. Maar gedurende de jaren heeft GRACE sterke banden opgebouwd met de lokale gemeenschap en traditionele leiders en is een vertrouwde en gewaardeerde partner. Dit geeft GRACE een uniek inzicht in de uitdagingen en kansen voor natuurbehoudinitiatieven in de regio.
2020 Great Ape Survey
De hernieuwde samenwerking met het Tayna natuurreservaat leidde tot plannen voor het eerste uitgebreide onderzoek naar de populaties Grauer gorilla’s en oostelijke chimpansees in het gehele reservaat op basis van kwantitatieve methoden. GRACE speelde niet alleen een onmisbare rol bij de technische assistentie voor het opstellen en beheer van het onderzoek en de inkoop van veldapparatuur. Ook was GRACE van cruciaal belang bij:
• Ondersteuning van het management van het Tayna natuurreservaat om draagvlak onder de lokale bevolking te creëren voor dit onderzoek.
• Het samenstellen van een veldteam bestaande uit vertegenwoordigers van het Tayna natuurreservaat, die ook getraind moesten worden om het onderzoek uit te voeren met behulp van kwantitatieve methoden.
Baraza vertegenwoordigers, medewerkers van het Tayna Natuurreservaat en directeur van GRACE in Congo (derde van links) tijdens een bijeenkomst.
In gesprek met de gemeenschap
Om het onderzoek te doen slagen was open communicatie en het nauw betrekken van de lokale bevolking van essentieel belang. Om dit te bereiken werd een formele bijeenkomst belegd op 29 februari 2020. De vergadering werd bijeengeroepen door het management van het Tayna natuurreservaat, en werd gehouden in het Tayna Center for Conservation Biology (TCCB). Aan de vergadering namen de traditionele leiders van de twee chiefdoms, de gekozen vertegenwoordigers van de 21 Baraza’s die land schonken voor de oprichting van het reservaat, directeur van GRACE, de administrateur van Lubero Territory* en het vijfkoppige managementteam voor Tayna natuurreservaat deel.
Het doel van de bijeenkomst was om iedereen te infomeren over de details van het onderzoek. Hierbij was het belangrijk om duidelijk te zijn wat de gemeenschap kon verwachten om eventuele problemen uit het verleden te voorkomen (bijvoorbeeld verwachtingen ten aanzien van geld of andere directe voordelen). Aan het einde van de bijeenkomst hebben alle deelnemers een verklaring ondertekend waarin ze akkoord gaan met de voorwaarden van het project en de steun van hun Baraza voor dit onderzoek toezeggen.
De directeur van GRACE, Jackson Kabuyaya Mbeke, presenteerde informatie over de geplande Great Ape Survey, inclusief een kaart van het reservaat met de geplande 200 transecten (denkbeeldige lijnen op de kaart waarlangs het onderzoek wordt uitgevoerd) door het hele reservaat. Jackson legde uit dat het project naar verwachting 4 tot 5 maanden zou duren en dat 25 leden van de gemeenschap die in het reservaat leven, zouden worden ingehuurd als teamleden. De teamleden zouden worden aangenomen volgens functiebeschrijvingen en noodzakelijke kwalificaties zoals gedefinieerd door GRACE. De deelnemers waren het eens met de plannen. Ook was er overeenstemming om op een gezamenlijke en productieve manier samen te werken, te zorgen voor een veilige doorgang van de onderzoeksteams en een open communicatie met GRACE te onderhouden.
Online training van de veldteams
De wereldwijde coronapandemie zorgde ervoor dat de planning voor de Great Ape Survey opnieuw tijdelijk werd stilgelegd. Het plan was dat GRACE-wetenschapsadviseur Damien Caillaud, GRACE in mei 2020 zou bezoeken om de onderzoeksteams op te leiden. Maar dat was door de pandemie niet mogelijk. De leden van de gemeenschap wilden echter graag doorgaan met de uitvoering van het onderzoek. Het onderzoek was namelijk al aanzienlijk vertraagd vanwege de ebola-uitbraak (2018-2020). Gevreesd werd dat verder uitstel zou kunnen leiden tot minder draagvlak en misschien zelfs het stopzetten van het project door de gemeenschap. Uiteindelijk werd er besloten om het onderzoek toch in aangepaste vorm door te laten gaan en de training online te verzorgen.
Deze training werd door Damien Caillaud in de maanden juli, augustus en september 2020 verzorgd. Hij maakte een serie van 15 korte trainingsvideo’s in een bosrijke locatie met dezelfde uitrusting en voorraden die de teams zouden gebruiken in het reservaat (gps-eenheden, kompas, enz.). De onderwerpen van de trainingsvideo’s omvatten een overzicht van de algemene onderzoeksmethodologie, en vervolgens gedetailleerde video’s over de rollen en verantwoordelijkheden van elk teamlid, hoe een GPS te gebruiken en hoe de teamleden tekenen van grote zoogdieren en menselijke activiteiten moesten registreren.
De directeur van GRACE in Congo Jackson Kabuyaya Mbeke oefent in een bos nabij GRACE
De training werd gegeven in twee delen:
1. Directeur van GRACE Jackson Kabuyaya Mbeke en GRACE Field Project Manager Ben Visando reisden naar de stad Butembo om de video’s te downloaden en te bekijken. Daarna werd de inhoud tijdens online Zoom-tutorials met Damien besproken. Beiden oefenden daarna hun veldvaardigheden gedurende ongeveer drie weken in de bossen bij GRACE.
2. De volgende fase was de training van de vijf veldteams in september 2020 . Deze 15-daagse training werd geleid door Jackson en Ben en gehouden Tayna Center for Conservation Biology. Alle teams kregen tevens training in strikte COVID protocollen die zij te allen tijde moesten volgen tijdens het onderzoek, training en bijeenkomsten met de gemeenschap.
De resultaten
In de volgende GorillaPost zullen de resultaten van het onderzoek worden gepresenteerd. Degenen die niet kunnen wachten kunnen het beste de website en de sociale media van GRACE in de gaten houden. Midden juni zal GRACE een blog over het onderzoek publiceren.
Foto credits: GRACE
Emlen, J.T, & Schaller, G.B. (1960). Distribution and Status of the Mountain Gorilla (Gorilla gorilla beringei) – 1959. Zoologica: New York Zoological Society 45: 41-45.
Plumptre, A.J., Nixon, S., Kujirakwinja, D.K., Vieilledent, G., Critchlow, R., Williamson, E.A., Nishuli, R., Kirkby, A.E. & Hall, J.S. (2016). Catastrophic decline of world’s largest primate:
80% loss of Grauer’s gorilla (Gorilla beringei graueri ) population justifies Critically Endangered status. PLoS One 11(10): e0162697. doi: 10.1371/journal.pone.0162697
Fawcett, K & Kabuyaya Mbeke, J. (2021). Survey of Great Apes (Gorilla beringei graueri, Pan troglodytes schweinfurthii) in Tayna Nature Reserve, Eastern DR Congo. Report Gorilla Rehabilitation and Conservation Education (GRACE) Center, 44pp.
Leave a Comment